Zimowe zbiory

W nawiązaniu do rzuconego w jednym z komentarzy pomysłu, postanowiłem zrealizować wpis o tym co można znaleźć do jedzenia zimą. Postaram się opisać najłatwiejsze do oznaczenia rośliny.

W warunkach "normalnych" zabezpieczenie odpowiedniej bazy pokarmowej należałoby uskutecznić zanim spadnie śnieg i chwyci mróz. Jest to naturalna kolej rzeczy. Nasi przodkowie gromadzili zapasy, które zazwyczaj wyczerpywały się na późnowiosennym przednówku. Przetrwanie zimy w naszych warunkach klimatycznych, wymaga dużego udziału mięsa i tłuszczy pochodzenia zwierzęcego w diecie. Na szczęście ta pora roku ułatwia tropienie a zwierzyna ma nieco mniejsze możliwości ukrycia (brak liści). Znalezienie wartościowych roślin jadalnych też nie jest zbyt dużym wyzwaniem, niemniej ich pozyskanie wymaga użycia specjalnych narzędzi (kilof ;-) ) lub odpowiedniej techniki. Dużą rolę odgrywa również pogoda. Zimna plucha czy mróz bywają przeszkodą lub pomocą w zbiorach. Należy pamiętać, że bilans energetyczny przy pozyskaniu roślin zimą, zawsze będzie ujemny.

W pierwszej kolejności zasobów szukamy w pobliżu rzek lub zbiorników wodnych. Przy odpowiednio grubej pokrywie lodowej można połowić ryby.

Podstawową rośliną survivalową jest w tym środowisku pałka wodna (szerokolistna lub wąskolistna). Jej kłącza zawierają skrobię wypełniającą przestrzeń pomiędzy długimi włóknami celulozy (rdzeń kłącza). Kłącza można prażyć w żarze, dusić, dodawać do zup lub po wysuszeniu zetrzeć na mąkę. Posiekane na krótkie odcinki można spożywać bez konieczności oddzielania włókien. Przy łagodnych zimach, warto rozejrzeć się za młodymi pędami pałki. Są doskonałym dodatkiem do zup lub potraw duszonych. Dwa tygodnie temu, zanim nastały mrozy, zbierałem kłącza pałki wąskolistnej. Temperatura oscylowała w okolicach 0 stopni Celsjusza, niemniej obyło się bez wchodzenia do wody. Zbiornik, na obrzeżu, którego zbierałem kłącza, zasilany jest wodą z opadów. Ponieważ z nieba leciała woda w wersji instant, to poziom lustra wody obniżył się ułatwiając dostęp do kłączy. Wiosną ubiegłego roku, gdy śnieg stopniał mogłem tylko pomarzyć o dotarciu do nich bez konieczności wchodzenia do wody. Widziałem kiedyś rycinę (nie pomnę książki i autora) na której pozyskiwano kłącza pałki przez wyrąbany w lodzie przerębel. W użyciu były długie tyczki zakończone hakami.

 kłącze pałki wąskolistnej wraz z młodym pędem

Inna znana roślina to trzcina pospolita. Jej kłącza znajdują te same zastosowania co kłącza pałki wodnej. Dodatkowo gdy panuje sucha, mroźna aura można pokusić się o zbieranie nasion z zaschniętych kwiatostanów. Same ziarniaki niestety są bardzo drobne i otulone plewami a to strasznie komplikuje proces ich oczyszczania.

Kolejna roślina, która zazwyczaj towarzyszy trzcinie, to karbieniec pospolity. Roślina zielarska z której jako pożywienie głodowe można używać kłączy (na surowo lub jako dodatek do zup). Osoby z nadczynnością tarczycy i kobiety w ciąży, powinny jednak unikać ich jedzenia. Co prawda do leczenia niedoczynności tarczycy wykorzystuje się ziele ale moim zdaniem lepiej dmuchać na zimne.

 zasuszony pęd karbieńca pospolitego

Podczas typowania roślin związanych z wodą zajrzałem na niewielki, piaszczysty półwysep gdzie późną wiosną wypatrzyłem kępę wierzbówki kiprzycy. Pozostały z niej rachityczne suszki, które jednak łatwo można oznaczyć w terenie ze względu na charakterystyczny kształt. Zimą wykorzystuje się oczyszczone, wysuszone i zmielone na mąkę kłącza. Wierzbówkę można spotkać praktycznie wszędzie. Jej potężne łany widziałem w słowackiej części Tatr (porastały wiatrołomy) i na poboczach leśnych dróg.

suszek wierzbówki kiprzycy

wierzbówka kiprzyca latem (chyba nawet ten sam osobnik)

Inną rośliną, łatwą do rozpoznania po samych suszkach, jest słonecznik bulwiasty. Jego bulwy znajdują zastosowanie jako zamiennik ziemniaków. Doskonale nadają się na chipsy. Niestety konkurencja w jego pozyskaniu bywa duża ponieważ stołują się na nim dziki. O słoneczniku bulwiastym szerzej pisałem tutaj.

Ponieważ mieszkam na śląsku, duży jego obszar pokrywają tereny zdegradowane przez przemysł. Część z nich została poddana rekultywacji i obsadzona gatunkami roślin o małych wymaganiach glebowych.

Stare hałdy bardzo często obsadza się rokitnikiem pospolitym. Jest to kolczasty krzew, z rodziny oliwnikowatych, wydający nieduże kwaskowate owoce wręcz oblepiające gałęzie. Po pierwszych przymrozkach owoce robią się słodkie a później fermentują. Przy temperaturze w okolicy 0 stopni Celsjusza zbiera się je bardzo trudno. Najprościej podstawić pod gałąź dużą miednicę i wycisnąć owoce ściągając zaciśniętą na gałęzi pięść (do siebie). Należy przy tym uważać na kolce. Uzyskaną ciecz, przecieramy przez sito i zostawiamy do stężenia. Owoce rokitnika, oprócz witaminy C, zawierają pektyny, które spowodują ścięcie się masy w rodzaj galarety. Po pokrojeniu w wąskie płaty można ją suszyć tak jak suszy się owoce. W czasie mrozów można zbierać poszczególne owoce bez zabawy z wyciskaniem. Rokitnik jest chroniony na stanowiskach naturalnych.

rokitnik pospolity

Kolejnym, częstym bywalcem okolicznych hałd, jest karagana syberyjska, zwana też czasem grochodrzewem syberyjskim (inne synonimy: akacja żółta, akacja syberyjska). Krzew ten należy do rodziny bobowatych i w przeciwieństwie do robinii akacjowej wykształca jadalne strąki. Strąki dojrzewają w sierpniu rozsypując nasiona. Niemniej podczas włóczęgi trafiłem na osobniki, które nieco spóźniły się z wysypem. Część z nasion była do niczego (pleśń) ale po selekcji trochę się nazbierało. Nasiona wykorzystuje się tak jak groch. Można gotować i podawać w całości lub przecierać na puree. Warto je wcześniej namoczyć wymieniając wodę. Zawierają do 36% białka i 12 % tłuszczu.

karagana syberyjska (widok ogólny)

 karagana syberyjska (strąki)

Inną rośliną, która potrafi utrzymać owoce nawet do końca stycznia jest borówka brusznica. Jej owoce są cierpko-kwaskowate i zawierają kwas benzoesowy będący w tym przypadku naturalnym konserwantem. Stanowią źródło witaminy C i prowitaminy A. Można je wykorzystywać do nadziewania podpłomyków, mięs (od dziczyzny, przez drób po ryby) lub jako dodatek do sosów. Oczywiście jadalne są też na surowo.

 borówka brusznica

Jako pożywienie głodowe można też używać męskich kwiatostanów leszczyny pospolitej. Dostępne bywają już od stycznia i zawierają nieduże ilości białka. Z suszonych i sproszkowanych kwiatostanów pieczono nawet chleb w okolicach Gorlic zwany pobazina. [ETNOBIOLOGIA POLSKA Vol. 1 – 2011: 57-125, "Dziko rosnące rośliny jadalne użytkowane w Polsce od połowy XIX w. do czasów współczesnych" - Łukasz Łuczaj, str. 87]

 kwiatostany męskie leszczyny pospolitej

Kilka miesięcy temu opisywałem danie przyrządzone z korzeni i liści wiesołka dwuletniego. Zimą można bardzo łatwo zbierać jego nasiona. Zawierają one (olej) kwas gamma-linolenowy (z grupy kwasów omega-6), niezbędny do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Szukamy zasuszonych owocostanów, które jeszcze nie leżą na ziemi i otrząsamy z nich nasiona na płachtę, pałatkę lub w ostateczności bezpośrednio na śnieg, którego wierzchnią warstwę wraz z nasionami zgarniamy do gara. Gotujemy tak jak gotuje się zwykłą kaszę.

 nasiona wiesiołka dwuletniego

nasiona wiesiołka dwuletniego (zbliżenie)

Dosyć długo utrzymują się na krzewach owoce dzikiej róży. Można je spożywać na surowo (uwaga na kłujące włoski) lub gotować z małą ilością wody i później przetrzeć przez sito uzyskując nieco kwaskowaty ketchup. Od biedy może on zostać wykorzystany tak jak... przecier pomidorowy w zupie będącej substytutem pomidorówki. Przypomnę, że 3 owoce dzikiej róży zaspokajają nasze dobowe zapotrzebowanie na witaminę C.

  owoce dzikiej róży

Inne rośliny, które można wygrzebać spod śniegu to gwiazdnica pospolita, przytulia czepna czy rzeżucha gorzka. Są to typowe rośliny sałatkowe ale równie dobrze mogą stać się zieloną wkładką do zup.

 nieco zmrożona rzeżucha gorzka

Gdy ziemia nie jest zmrożona warto poszukać korzeni roślin dwuletnich (dzika marchew, pasternak, łopian większy). Szuka się ich wypatrując zasuszonych owocostanów i przekopując ich pobliże.

Warto pamiętać również o roślinach nadających się na napary. Można do tego celu wykorzystać igły sosnowe lub świerkowe, liście i pędy jeżyn, pędy malin (działanie napotne) oraz liście poziomek.

liście jeżyny wśród pędów maliny

Można też zimą zbierać grzyby. Trzy gatunki powszechnie występujące zimą to: ucho bzowe, zimówka aksamitnotrzonowa i boczniak ostrygowaty.

Ucho bzowe gnieździ się zazwyczaj na obumierających gałęziach bzu czarnego. Jak już pisałem wcześniej z punktu widzenia survivalowca nie ma ono, żadnych właściwości odżywczych.

 uszak bzowy

Zimówkę aksamitnotrzonową najczęściej można spotkać na pniach po ściętych wierzbach. Jadalny jest tylko jej kapelusz. 

 zimówki aksamitnotrzonowe

Boczniak ostrygowaty zasiedla głównie pnie drzew liściastych. Czasem z jednego pnia można zebrać kilka kilogramów boczniaków.

boczniak ostrygowaty (zdjęcie z listopada)

Na koniec dzikie białko znalezione tuż nad zamarzniętym zbiornikiem wodnym.

skrzydełko czy nóżka?

Ten post oczywiście nie wyczerpuje w 100% tematu. Istnieje głodowa opcja jedzenia bukowego, brzozowego lub sosnowego podkorza. W wielu miejscach można spotkać też potężne łany orlicy pospolitej (paproć), której kłącza po odgoryczeniu nadają się do wypiekania podpłomyków. W menu survivalowca mogą się też znaleźć chronione porosty.  Myślę, że nieco ogólnej wiedzy udało mi się jednak zaszczepić tym artykułem .